روز 28 اردیبهشت به عنوان روز جهانی موزه ها و میراث فرهنگی شناخته می شود. آذربایجان غربی به عنوان یکی از حوزه های تاریخی و باستانی در سطح کشور شناخته می شود و آثار متعدد تاریخی و باستانی اش تصدیق کننده آن است.
در این استان هزاران ابنیه تاریخی با ارزشی منحصر به فرد موجود است که هرکدام ظرفیت فوق العاده ای برای گسترش صنعت توریسم و جذب گردشگر دارند و می توان با برنامه ریزی صحیح و هدفمند به توسعه پایدار آذربایجان غربی عقب مانده از قافله توسعه و پیشرفت کمک شایانی کرد.
آذربایجان غربی به واسطه دارابودن مرز مشترک با سه کشور خارجی و از همه مهمتر آنکه دوکشور از این سه کشور اقتصادشان توریسم محور بوده و می توان با استفاده از نزدیکی به مرز ، گردشگران آنها را به سفر به این استان ترغیب و ارزآوری سرشاری را برای کشورمان به ارمغان آوریم، چرا که سالانه شاهد سیل گسترده و صدها هزار و میلیونی توریستها به نخجوان و ترکیه هستیم.
اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی یکی از اداراتی است که می تواند بیشترین نقش در این راستا را ایفا کند و در توسعه پایدار استان و همچنین از همه مهمتر با جذب گردشگر و تبدیل اقتصاد کشاورزی آذربایجان غربی به اقتصاد گردشگر محور، نقش مهمی نیز در نجات و احیاء دریاچه ارومیه ایفا کند.
با توجه به اینکه 28 اردیبهشت روز جهانی موزه ها و میراث فرهنگی است، به سراغ محمد فتحی، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی رفته و سوالاتی از وی درباره وضعیت موزه ها، میراث فرهنگی و ابنیه تاریخی در استان از وی پرسیدیم که در شرح آن در ذیل می آید.
چند موزه فعال در آذربایجان غربی وجود دارد و آیا موزه جدیدی راه اندازی خواهد شد؟
در حال حاضر موزه های باستانشناسی، مردم شناسی و موزه کتیبه و سنگ در شهرستان ارومیه، موزه باستانشناسی میاندوآب، موزه باستانشناسی خوی، موزه مردم شناسی مهاباد، کاخ باغچه جوق ماکو و سایت موزه های قره کلیسا و تخت سلیمان در سطح استان هستند .
تأسیس موزه مردم شناسی در محل حمام تاریخی قاپان با همکاری شهرداری شاهیندژ در دست پیگیری است که در صورت عمل شهرداری به تعهدش مبنی بر تملک حمام راه اندازی خواهد شد و با اتمام مرمت مدرسه 22 بهمن ماه این بنا در سال جاری به عنوان اولین موزه-مدرسه کشور افتتاح خواهد شد و با اتمام مرمت خانه اربابی دیزج سیاوش یکی از طبقات بنا توسط مدیریت شعب بانک مسکن تبدیل به موزه اسناد بانکی خواهد شد.
موزه های استان بر اساس ارزشمند بودن و تعداد آثار آنها در چه رتبه ای قرار دارند؟
سایت موزه های استان به لحاظ جایگاه ویژه آثار ثبت شده جهانی تخت سلیمان و قره کلیسا از جایگاه خاصی برخوردارند و موزه باستان شناسی ارومیه از نظر غنای عددی گنجینه دومین موزه کشور به حساب می آید.
تعداد اشیاء تاریخی که در موزه های استان نگهداری می شوند، چه تعداد است؟
تعداد دقیق اشیاء باستان شناسی و مردم شناسی بعد از ساماندهی مجدد آنها مشخص می شود ولی تعداد آنها بالغ بر 30 هزار قلم است.
تعداد آثار ثبت شده ملی و جهانی آذربایجان غربی ؟
تعداد آثار ثبتی استان در فهرست ملی یکهزار و 469 اثر و تعداد آثار جهانی استان در اثر فاخر مجموعه تخت سلیمان و کلیساهای زور-زور و قره کلیسا است.
چه تمهیداتی برای جلوگیری از نابودی کامل آثار تخریب شده اندیشیده شده است؟
فرهنگسازی، تعامل با توان فراگیر بسیج و احیاء انجمنهای میراث فرهنگی تمهیداتی است که در راستای حفاظت از آثار تاریخی علی الخصوص در مقابل تعرضات و حفاریهای غیرمجاز اندیشیده شده است و جلب مشارکت مالکین خصوصی و سازمانهای دولتی آثار تاریخی و شهرداری ها در مرمت آثار تاریخی و احیاء آنها با کاربریهای متناسب می تواند به ادامه حیات فرهنگی آنها منتج شود.
با توجه به اینکه آذربایجان غربی یکی از استانهایی است که تپه های باستانی و قلعه های تاریخی بسیاری دارد، آماری از آنها در دست است؟
آذربایجان غربی از حیث تعداد آثار ثبت شده ملی در رتبه هفتم کشوری قرار دارد که از یکهزار و 469 اثر ثبت شده آن 182 عدد آن بنا و یکهزار و 287 عدد آن تپه، قلعه و محوطه تاریخی است.
قدیمی ترین تپه باستانی و قلعه تاریخی استان مربوط به چند هزارسال پیش است؟
کهن ترین تپه تاریخی آذربایجان غربی، تپه بسیار ارزشمند اهرنجان سلماس و با قدمتی ده هزارساله است و قدیمی ترین قلاع قلعه های اورارتویی می باشند که بزرگترین و مهمترین آنها دژ بسطام با قدمتی سه هزارساله است.
آیا هم اکنون پرونده ای از استان برای ثبت در فهرست میراث جهانی تهیه و آماده شده است و آیا برای ثبت آثاری در آینده برنامه ای موجود است؟
تپه حسنلو و دژ بسطام نامزدهای آذربایجان غربی برای ثبت جهانی هستند که به سازمان متبوع ارسال شده اند و براساس اولویتهای سازمان و سهمیه سالانه کشورها جهت طرح پرونده برای ثبت جهانی تکمیل و ارسال خواهند شد.
چه تعداد مساجد تاریخی و همچنین ثبت شده موجود است ؟
در حال حاضر 22 مسجد تاریخی استان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است که تهیه پرونده ثبتی مساجد تاریخی واجد ارزش از جمله مساجد جامع، وکیل باشی، صغیرچیلر در دست تهیه است و در نیمسال دوم سال گذشته نیز مساحد قره آغاج و روستای سویناس در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و به عبارتی در سال 94 اولویت ثبت آثار ابنیه تاریخی و به ویژه مساجد ارزشمند استان خواهد بود.
تعداد حمامها، پلها و کاروانسراهای تاریخی آذربایجان غربی را ذکر کنید؟
تعداد 13 حمام تاریخی در فهرست آثارملی به ثبت رسیده است و حمامهای تاریخی روستای هولاسو شاهین دژ و روستاهای دورباش و یولقون آغاج تکاب نیز واجد ارزش هستند که به ترتیب اولویت پرونده ثبتی آنها تهیه و به سازمان ارسال خواهد شد.
تعداد 9 پل تاریخی استان ثبتی می باشند که پلهای کشمش تپه ماکو و پل پیرانشهر نیز دارای ارزش تشخیص داده شده اند که در اولویت ثبت قرار دارند.
تعداد سه کاروانسرای ثبتی وجود دارد و متأسفانه کاروانسرای کشمشچی لر در حال تخریب بوده و کاروانسرای سیمون مهاباد نیز در صورت رضایت مالک قابلیت ثبت دارد.
با قاچاقچیان کلنگ به دست چه می توان کرد؟ ( برنامه ها و طرحهای مراقبتی و حفاظتی)
متأسفانه امر دفینه گردی موضوع و دغدغه ای ملی است که مبارزه با آن نه تنها از عهده این اداره کل بلکه از عهده سایر نهادهای متولی خارج است و جهت مقابله با آن باید همه دستگاهها در زمینه های فرهنگسازی، پیشگیری، مقابله و محاکمه قضایی قاطعانه باز داردنده با یکدیگر همگام و همراه شوند و در این راستا این اداره کل دوبرنامه در سه فصل امور خود قرار داده است که یکی از انها احیاء انجمن های میراث فرهنگی در تمامی واحدهای تقسیمات کشوری از استان تا روستاهاست و دیگری استفاده از پتانسیل بسیار ارزشمند و گرانقدر بسیج است که امید است با عملی شدن آنها گامهای مثبتی در این راستا برداشته شود.
چه آثاری در اولویت احیاء و بازسازی میراث فرهنگی قرار دارند؟
آثار تاریخی استان بر حسب وضعیت سازه ای بنا و در معرض خطر بودن آنها اولویت بندی شده و بر حسب شأن ملی و یا استانی خود به فرمانداران محترم سراسر استان جهت پیش بینی اعتبار در سال 94 تقدیم گردیده اند که امید می رود با قول مساعد فرمانداران استان اعتبارات مناسب و در خور شأن آثار در سال جاری برای مرمت و حفاظت آنها در نظر گرفته شود.
آیا در رابطه با بافت تاریخی و قدیمی ارومیه و حفظ بخشی از آن برنامه ای دارید؟
همانگونه مستحضرید بافت تاریخی شهرداری ارومیه، خوی، ماکو و تکاب در سال 88 تعیین محدوده شده و به وزارت کشور ابلاغ گردیده است ولی جهت حفاظت از بافتهای تاریخی به ویژه بافت تاریخی ارومیه که متأسفانه دائماً شاهد ساخت و سازهای بی رویه و بلندمرتبه سازیهای غیراصولی در آن هستیم، همکاری شهرداری ارومیه ضروری است و با عنایت به تهیه پرونده ثبت بافت تاریخی ارومیه توسط این اداره کل و ارسال آن به سازمان جهت ثبت انتظار می رود که تعامل میان دستگاههای دخیل در امر فزونی یابد و شاهد استقرار شهرداری تاریخی-فرهنگی در بافت تاریخی شهر باشیم تا نگاه توسعه ای به این قسمت از شهر صرفاً نگاه اقتصادی همراه با بلندمرتبه سازی نباشد، بلکه با اتخاذ سیاستهای مناسب توسعه پایدار با حفظ بافت و تعلقات اجتماعی شکل گیرد.
در سال جاری چه برنامه هایی دارید؟
اولویت برنامه های کاری معاونت میراث فرهنگی در سال جاری مرمت حفاظتی بناهای در معرض خطر استان، ادامه روند ثبت آثار طبیعی و تاریخی واجد ارزش، نهایی سازی تعیین حریم بازار تاریخی و میدان انقلاب اسلامی(ایالت) ارومیه، ساماندهی بافتهای تاریخی استان، تعریف ضوابط اختصاصی حداقل یکی از بافتهای مصوب، شروع اجرای شبکه فاضلاب بازار ارومیه و جلب مشارکت همگانی در حفاظت و مرمت آثار تاریخی و تعیین عرصه و حریم تپه حسنلو نیز به همراه حفاظت محوطه آن به انجام خواهد رسید.
فعالیتهای میراث فرهنگی نسبت به سالهای ماقبل تر آن را چگونه ارزیابی می کنید؟
با لطف خداوند متعال بعد از سه سال رکود، شاهد ثبت هشت اثر تاریخی آذربایجان غربی در سال 93 در فهرست آثار ملی، ثبت اولین اثر طبیعی استان در فهرست آثار ملی بوده ایم و در بحث تعیین حریم بعد از ده سال رکود، تعیین حریم بازار تاریخی ارومیه و هشت اثر تاریخی واقع در بافت تاریخی ارومیه مصوب شده و مراحل ابلاغ خود را طی می کند و الحمدالله کارگاههای مرمتی استان نیز فعالیت خود را آغاز کرده اند تا انشاء الله کمبودها و بی توجهی های سنوات گذشته تا حدودی رفع شود.
بودجه و امکانات میراث فرهنگی آذربایجان غربی را چگونه ارزیابی می کنید؟
اعتباری که برای امر حفاظت و مرمت در اختیار این اداره کل قرار گرفته است نسبت به سال گذشته رشد چشمگیری داشته است ولی با این وجود نسبت به استانهای همجوار که دارای قابلیتهای کمتری از حیث تعداد آثار تاریخی هستند، اعتبارات استانی ناچیزی در اختیار این اداره کل جهت انجام وظایف حاکمیتی قرار دارد.
انتظار میراث فرهنگی از مردم،مسئولان و رسانه ها چیست؟
انتظار اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از رسانه های جمعی این است که اولاً با فرهنگسازی و روشنگری زمینه ساز پاسداشت از آثار تاریخی را فرهم کنند تا این باور در بطن جامعه شکل گیرد که این مواریث یک ثروت ملی است و همگان موظف به پاسداشت آن هستیم.
ثانیاً مالکان آثار تاریخی اعم از حقیقی و حقوقی ، چه بخش خصوصی و چه نهادهای دولتی با ثبت یک اثر در فهرست آثار ملی این اداره کل را در عرصه مرمت و حفاظت از آن تنها نگذاشته و در مرمت و حفاظت از آن خود را سهیم بدانند.
ثالثاً به دلیل تعداد آثار تاریخی که باعث گردیده، امر مرمت و حفاظت از تمامی آنها عملاٌ از توان این اداره کل خارج باشد، در صورت مشاهده هرگونه نقصانی در نقدهای خویش جانب انصاف را رعایت کنند و مسئولین محترم نیز با عنایت به تبیین گردشگری به عنوان یکی از محورهای توسعه استان ضمن اهتمام به امر حفاظت از آثار تاریخی به عنوان اصلی ترین جاذبه گردشگری آذربایجان غربی، اعتبار لازم جهت اجرای اهداف حاکمیتی و وظایف ذاتی این اداره کل را فراهم آورند.