بازیها از جمله نمودهای رشد و پرورش کودکان و نوجوانان هستند.به گونه‌ای بیشترین نقل وانتقالات مفاهیم اجتماعی وفرهنگی ازمسیراین بعد مهم زندگی انسان انجام می‌گیرد.از سویی بازیها به علت ارتباط مستقیم با تحرکات بدنی و فعل و انفعالات روحی می‌توانند به عنوان ورزش نیز مطرح بوده و تامین کننده سلامتی جسمانی و روحی انسان باشند.
بازیها به فراخور تنوع فرهنگ‌ها و قومیت‌ها متفاوت و متنوع‌اند.امروزه بازی بومی و محلی به دلیل تغییر ذائقه و فضای زندگی و انتزاعی ذهنی شدن ارتباطات در آن به دست فراموشی سپرده شده‌اند و رو به فراموشی هستند. این بازیها اغلب در مناطق ایل نشین و سنتی هنوز به قوام سابق موجودیت داشته و انجام می‌گیرند.
زندگی امروز به دلیل تنوعات بیش از حد و ابزارسالاری مطلق از شادابی محیطی و تکاپوی طبیعی سنتی این بازیها خالی‌اند.بازیهای کامپیوتری (رایانه ای) و ذهنی امروز، که دارای ابعاد فنی و بصری پیچیده هستند به شکل مطلق جایگزین بازیهای سنتی عملی دیروز شده‌اند. بنابر تحقیقات انجام شده روی‌آوری بیش ازحد به بازیهای رایانه‌ای اعتیاد‌آور بوده و باعث رخوت روحی و جسمی در کودکان و نوجوانان می‌شود.
اکنون بیشترین تامل در ایجاد و انتقال مفاهیم اجتماعی و فرهنگی با بازیهای رایانه‌ای انجام می‌شود. بیشتر این بازیها با توجه به زمینه فرهنگی خاص در کشورهای غربی وجنوب شرق آسیا تولید می شود.درست به همین دلیل این بازیها دارای برد فرهنگی بومی و ملی نبوده و عاری از شاخصه‌های دینی و تاریخی خاص منطقه و کشور ما هستند.
درمقابل بازیهای بومی ومحلی به جهت انطباق با علایق ملی، ذوق و هنر مردمی و در نهایت فرهنگ جامعه می تواند ازگسترش و اثر گذاری عمیق‌تر و بهتر برخوردار بوده و درجامعه عمومیت پیدا کند. این ورزش‌ها و بازیها می تواند با امکانات ساده و موجود در اجتماع و فارغ از هر محدودیتی به ساده‌ترین طریق و شیوه، قشر عظیم و وسیعی از افراد جامعه را در سنین مختلف، تحت پوشش قراردهند.
از طرفی دیگر بازیهای بومی ومحلی علقه و ارتباط عمیقی با پیشنه و تاریخ منطقه و بومی که در آن رایج اند، دارند.همچنین این بازیها دارای فلسفه و ساختار خاص برای خود هستند.برای بیان دقیق تر این موضوع تحقیقات جامع وگسترده نیاز است و ساختار مقاله گونه حاضر جواب گوی این بعد نیست.
اما بازیهای بومی محلی دارای تقسیماتی ویژه هستند که این تقسیمات تعریف ویژه‌ای برای خود دارند. درادامه نوشتار حاضر خلاصه‌ای از این تقسیمات و تعریف ارائه می‌شود.
بازیهای سنتی:
فعالیت‌هایی هستند که در منطقه یا شهرستان‌ها و بخش‌های مختلف منطقه، مقبولیت عام داشته و به صورت رسم محلی درآمده‌اند و از این دیدگاه، مورد توجه و پذیرش قرار گرفته‌اند. این بازیها، ریشه تاریخی طولانی داشته و از جمله مراسم ملی در منطقه، محسوب می‌گردند.
بازیهای بومی:
فعالیت‌هایی را گویند که در ارتباط با فرهنگ یک تیره خاص از استان بوده و نام آن بازی بومی است. بازیهای بومی به طور کامل از فرهنگ مردم هر قوم و نژاد و منطقه‌ای مایه گرفته و رابطه‌ای تنگاتنگ و نزدیک با شیوه زندگی، رفتار، کردار و مناسبت های آنها دارد. البته برخی از بازیهای بومی، امروزه از محدوده خاص خود خارج شده و در دیگر مناطق یک استان یا حتی یک کشوردیگر نیز، رواج پیدا کرده‌است.
بازیهای محلی:
بازیهای محلی از جمله فعالیت‌هایی است که در اصل، ریشه در فرهنگ ملی ما دارد و ممکن است درارتباط با فرهنگ درون قومی خاصی نباشد. به عبارت دیگر منحصراً به عنوان بازی متداول و معمول در یک منطقه مطرح است، خواه از آن منطقه برخاسته باشد یا از مناطق دیگر.
در منطقه استان آذربایجان غربی به تأسی از کل منطقه آذربایجان درایران این بازیهای سنتی، بومی ومحلی رواج داشته و امروزه نیز درمناطق عشایرخیز و ایل نشین و یا مناطق سنتی تر به خصوص مناطق روستایی آن رواج تام دارند. در منطقه آذربایجان غربی به دلیل تنوع و تعدد قومیت‌ها و فرهنگ‌ها، این نوع بازیها از گستره و گوناگونی خاصی برخوردار‌اند. برای مثال بازی های سنتی، بومی و محلی در بستر فرهنگ ترکی، گونه‌های خاصی دارد و در گستره مجموعه فرهنگی کرد یا آشوری وحتی ارمنی گونه‌های خاص دیگر. البته مشابهت‌هایی از جهت نام و اجزا در بین آنها دیده می شود. اما در کل این بازی ها هویت و کلیت مستقلی دارند. بد نیست در اینجا اشاره شود که برخی از این بازی به عنوان ورزش در میان ملل مختلف پذیرفته شده و به این نام ثبت شده‌اند. حتی در چهارچوب این شناسایی مسابقات رسمی نیز برگزارشده وهر یک از موارد ثبت شده، دارای تشکل خاص مدیریتی از فدارسیون تا هیت اجرایی وغیره هستند. مانند : کبدی یا چوگان، حتی کشتی وشطرنج ...
برای آشنایی هرچه بیشتر با بازیهای سنتی محلی و بومی استان آذربایجان غربی وعلی الخصوص شهرارومیه به چند نمونه از این بازی ها اشاره می‌شود.
بالیق منده دی
دراین بازی تعداد بازیکنان چهارتا ده نفر می‌تواند باشد. بازی به صورت تک گروه است و در داخل رودخانه یا استخر و به هر حال در جاهایی با آب بیشتروعمیق باید اجرا شود. وسیله خاصی نیز برای اجرای آن وجود ندارد. شرح بازی به این شکل است که : تمام بازیکنان داخل آب می شوند یکی از بازیکنان می گوید ماهی در دست من است "بالیق منده دی" و دیگران شنا کنان او را تعقیب می‌کنند تا بتوانند به او دست بزنند. هرکسی که توانست به او دست بزند خود اعلام کنند "بالیق منده دی "ماهی دست من است ،خواهد بود . بقیه بازیکنان این بازیکن را دنبال می کنند وبازی همچنان ادامه می یابد.این بازی هیجان زیادی دارد چون بازیکنی یا شناگری که دیگر افراد به دنبال او هستند می تواند زیر آب نیز برود و از دیگران بگریزد و البته دیگر شنا گران نیز می تواند او را زیر آبی تعقیب کنند .در این بازی بازیگران حتماً باید شناگر ورزیده، با استقامت و پر نفس باشند.
بنفشه بندینه دوشه
دراین بازی دو گروه و هرکدام به تعداد زیاد روبروی هم قرار می گیرند. هرگروه به همراه یاران خود دست های خود را به هم محکم گره می‌زنند. طرف مقابل با صدای بلند می گوید:" بنفشه بندینه دوشه، بیزده ن سیزه کیم دوشه" (بنفشه کی به بند می افته، از ما چه کسی به شما یار می شه)طرف مقابل اسم یکی از یاران رقیب را می‌برد و او موظف است با سرعت برود و با قدرت تمام سعی کند گره دست گروه رقیب را باز نماید. اگر بتواند، یک یار جدید از آنها می گیرد و به گروه خود اضافه می کند وگرنه خود باید به گروه رقیب و مقابل بپیوندد. بازی به این شکل تا آخرادامه دارد . این بازی مختص دختران جوان و نوجوان است .
پله دسته
این بازی می تواند بین 2 الی چند نفر برگزار شود. ابزار بازی شامل یک چوب بزرگ و یک قطعه چوب کوچک است. یک نفر با چوب بزرگ به چوب کوچکتر ضربه زده و آن را به دور دست می فرستد. طرف مقابل می‌باید آن چوب کوچک را از همان نقطه چنان پرتاب کند که به چوب بزرگ که در زمین و نقطه ثابتی قرار گرفته است اصابت نماید. در این صورت برنده خواهد بود و گرنه بازی همچنان ادامه پیدا می‌کند. این بازی تحرک و تکاپوی بیشتری را با خود به همراه دارد.
هفت سنگ
در این بازی دو گروه 4 ویا 5 نفری شرکت می‌کنند. ابزار بازی 7 سنگ (آجر) و یک توپ است. ابتدا سنگ‌ها روی هم چیده می‌شوند. یک گروه که توپ را نیز در اختیار دارد سنگ‌ها را می‌ریزد و گروه مقابل باید سعی کند سنگ‌ها را دوباره روی هم قرار بدهد. گروه رقیب بوسیله توپ مواظب است که این سنگ‌ها روی هم چیده نشوند و با توپ به هرکسی که به سنگ ها نزدیک می‌شود ضربه می‌زنند . توپ در دست یک گروه دست به دست می‌شود و در اختیار کسی قرار می‌گیرد که خیلی راحت بتواند به کسی که به سنگ‌ها نزدیک می‌شود ضربه بزند. اگر توپ به کسی بخورد او می‌سوزد و از بازی خارج می‌شود. اگر در ادامه سنگ‌ها چیده نشود و یاران گروه نیز بسوزند این گروه بازنده و در صورت چیدن مجدد سنگ‌ها برنده بازی می‌باشند. و بازی را مجدداً به همان شکل ادامه خواهند داد و گرنه درصورت باخت جای گروه‌ها عوض می‌شود.درضمن دراین بازی میدان محدود است.
آرادا قالدی (وسطی)
در این بازی از چهار نفرالی 8 تا 10نفر می توانند بازی کنند. بازی به شکل دو گروه و با قرعه کشی انجام می‌گیرد. تک گروه در وسط و گروه دیگر بیرون جای گیری می‌کنند. بازی در فضای باز در حالی انجام می گیرد که گروه رقیب سعی دارد گروه وسطی را با توپ بزند و وقتی تمام افراد باختند نوبت گروه بعدی است که در وسط قرار بگیرد. گروهی که با توپ ضربه می‌زند باید مواظب باشد توپ راطوری پرت کند که افراد وسطی آن را نگیرند وگرنه می‌توانند با گرفتن یک توپ یک یار سوخته را مجدداً به داخل بازی بکشند ویا یک جان ذخیره کنند.
نوشته حاضر شمه‌ای از کلیت تاریخی و فلسفی بازیهای بومی، محلی وسنتی به عنوان ذخایرغنی فرهنگی در بعد ملی و بومی محسوب می‌شود. امیدوارانه در انتظار تدوین برنامه‌ای در خصوص شناسایی و ثبت این بازیها در نقاط مختلف کشورجهت ارائه نظا‌مند آنها هستیم. این امر در شرایط حاضر که فرهنگ غنی ملی و بومی ما در معرض تهدید با انواع جایگزین‌ها و بدل‌های رسانه ای و فرهنگی قرار دارد، از بایدها و ضروریات به شمار می‌آید.