"چ" تصویر عبور مردم از گردنه های نفس گیر

«چ» روایت دو روز از مقاومت و ایستادگی چندین ساله مردم پاوه است. روایتی شکوهمند با ساختاری تحقیق شده و هدف دار از قهرمانی های یک اسطوره.

 پس از نمایش موفقیت آمیز «چ» در سی و دومین دوره جشنواره فیلم فجر و استقبال خوب از این فیلم، خیلی ها گفتند که این فیلم، بازگشت حاتمی کیا به سینمای دفاع مقدس است. اما واقعیت این است که «چ»، نه بازگشت، که حرکت رو به جلو و ترقی اوست.

فیلم «چ» ازجمله آثاری است که به تمام معنا «سینما» است. سینمایی که واجد عوامل ساختارمند است. موضوع و مضمون با فرمی جذاب عجین و محقق شده است، داستان پرمایه و با شاخ و برگ مناسب، شخصیت دارد ، قهرمان و ضد قهرمان دارد ، زمان و مکان قصه پردازی قابل شناسایی است، در «گونه» تثبیت شده دفاع مقدس پرداخت شده و روایت کاملا ساختار دارد. کلا سینمایی است که لذت می بخشد.

یکی از عواملی که حاتمی کیا را به فیلمسازی مولف و صاحب سبک تبدیل کرده است، همین نگاه پیشتاز و رو به آینده ای است که در فیلم های او تجلی یافته است. اغلب فیلم های این کارگردان، ضمن اینکه بازتابی از یک زمانه هستند اما در زمانی خاص محدود نمی شوند. مثلا فیلم «آژانس شیشه ای» در عین حال که به بی عدالتی های اجتماعی دوران مشهور به سازندگی می پردازد و مخاطب با دیدن آن می تواند به شرایط آن دوره آگاهی بیشتری بیابد اما دارای تاریخ مصرف نیست و برای نسل های امروز و فردا هم قابل تأمل است.

«چ» از حیث ارایه نمونه ای از فیلم با  عوامل و امکانات مدرن و سوپرپروداکشن، آبروی سینمای ایران را می خرد و حتی بالاتر نشان می دهد همانند برخی عرصه ها و تخصص ها (مثلا پزشکی) ما می توانیم سرویس دهنده به دیگر ممالک باشیم. در شرایطی که باب و مد شده که مدیران پروژه ها برای کمترین امکانات، بارسفر به ینگه دنیا می بندند  «چ» چند سروگردن از سینمای قادر به خلق صحنه های استاندرد منطقه بالاتر می ایستد.  این انتظار از حاتمی کیا می رفت و محقق شد که در سینما ثابت کند ما می توانیم نه تنها نیازهای تکنیکی خودمان را براورده کنیم بلکه تامین کننده نیاز دیگران هم باشیم. این هم از برکات سینمای جنگ در این زمانه. حاتمی کیا و فیلم «چ» از این بابت هم در تاریخ سینمای کشورمان افتخار آفرین و ماندگار خواهند بود.

بازنمایی وقایع تاریخی در رسانه ها و ازجمله در سینما، هدفی جز تماشای حال در آینه گذشته ندارد. در واقع، فیلم های تاریخی و گذشته پرداز، مسائل و حوادث امروز را در قالب روایتی تاریخی بازگو می کنند. هیچ فیلم تاریخی را نمی توان یافت که بدون اشاره و کنایه به وقایع زمان حال ساخته شده باشد. این ویژگی، در فیلم «چ» هم دیده می شود. این فیلم به بخش مهم و حساس، اما کمتر شناخته شده ای از تاریخ معاصر کشورمان می پردازد. دوره ای که گروهک های تجزیه طلب با پشتیبانی های آمریکا و اسرائیل قصد جدا کردن بخش هایی از کشورمان را داشتند. اما مقاومت مردم این مناطق و به ویژه حضور نجات دهنده سردارانی چون شهید چمران و شهید وصالی، این توطئه شوم را خنثی کرد. توجه به این مقطع مهم از تاریخ کشورمان در این زمان، گویای هوشمندی حاتمی کیا است. چون امروز هم همان جریان ها و دولت هایی که توطئه تجزیه ایران را داشتند در حال پی گیری آن توطئه، به روش های دیگری هستند. «فتنه88» هم به مثابه یک کودتای مخملین، قسمتی از پازل تجزیه و از هم پاشیدن کشور ایران بود که نافرجام ماند. و البته این توطئه همچنان ادامه دارد.

فیلم «چ» همچنین یکی از کمبودهای رنج آور سینمای دو دهه اخیر ما را پر کرده است؛ سینمای قهرمان محور! قهرمان پردازی، یکی از وجوه و ستون های اصلی سینمای پرجاذبه و طالب مخاطب انبوه است. بدون شک، یکی از زمینه های کاهش مخاطب در سینمای ایران در 16 سال اخیر، ضعف در قهرمان سازی بود است. در مقابل، آنچه سینمای هالیوود را همچنان پرمخاطب و جریان ساز نگه داشته است، قهرمان محوری است. عجیب این است که آمریکایی ها هیچ قهرمانی به معنای واقعی کلمه نداشته اند و به همین دلیل در فیلم های خود اسطوره های مصنوعی و جعلی به وجود آورده اند. اما سینماگران ما با وجود برخورداری از طیف گسترده و متنوعی از اسوه ها و اسطوره ها، دچار چنین کمبودی شده اند! «چ» شمایلی از سینمای اسطوره پرداز با الهام از قهرمان های حقیقی است. شهدا، ستاره های همیشه پرفروغ آسمان تاریخ این سرزمین هستند و حاتمی کیا در فیلم جدید خود به خوبی از چنین پتانسیلی برای درام پردازی بهره برده است. لازم نبوده تا کارگردان ما برای قهرمان پردازی، بتمن و سوپر من بسازد، «اصغر وصالی» یک قهرمان واقعی است که تاریخ و جغرافیای این کشور، به او و امثالش مدیون هستند. شخصیت چنین اسوه هایی آنقدر پرجاذبه و دوست داشتنی است که کافی است فیلمسازهای ما آن ها را «واقعی» و همان طور که بوده اند نمایش دهند تا سینمایی فراتر از فیلم های ابرقهرمانی پدید آید. و البته شخصیت «مصطفی چمران» آنقدر بزرگ است که حتی کارگردان توانمندی چون حاتمی کیا هم در نزدیک شدن به او احتیاط کرده، چون می دانسته که قاب محدود تصویر، تاب عظمت چمران را ندارد.