انسان
موجودی متفکر در چرخه ی هستی است که در نظام فکری متناسب با اهداف آفرینش و
جهان بینی خود را دارد و رفتارها و دیدگاه های او برگرفته از نوع نگرش
اوست. جامعه انسانی نیز شکل گرفته از انسان های هدفمند است که در سایه ی
باورها و دانسته ها ی خویش گام هایی جهت رسیدن به هدف و مطلوب خود بر می
دارند. نگرش چه مثبت باشد چه منفی، هدایت گر منش و روش انسان است. در نتیجه
افرادی که نگرش های الحادی و غیر الهی هستند، براساس نگرش خود،در پرتگاه
گمراهی سقوط خواهند کرد.
قانونگذاری
الهی جهت ایجاد جامعه سالم انسانی و هماهنگی با نظام هستی ، شاخصه هایی را
برای رفتارها و روحیات بشربیان کرده، آنها را به سوی مولفه ها دعوت می
کند. حیا،پاکدامی،حفظ حدود و حریم ها و دیگر رفتارهای تعریف شده انسانی از
جمله شاخصه ها هستند که در نوشتار حاضر به بیان آنها می پردازیم.
شاید
بتوان گفت سخن عمده ای که در مقاله حاضر در ارتباط با عفاف و پاکدامنی
گفته می شود، ،تبیین و تفسیر روابط بین لایه های پیدا و ناپیدای عفاف است و
این نوآوری در ارائه طرح ‹هرم عفاف› است که برگرفته از روایات معصومان (ع)
نیز تجذربیات عینی و ملموس نگارنده می باشد.
مفهوم شناسی اصطلاحات
در
روند تحقیق و پژوهش، به اصطلاحات و واژگان کلیدی بر می خوریم که درک و
دریافت مفهوم آنها به صورت عملیاتی، راهگشای ما در فهم عمیق تر مسئله خواهد
بود. اصطلاحات کلیدی در این نوشتار عبارتند از:
عفت‹ عفاف›:
حالتی نفسانی(درونی) است که از چهرگی شهوت برافراد جلوگیری می کند. راغب اصفهانی می نویسد:
«العفه حصول حاله للنفس تمنعهاعن غلبه الشوه.»
این واژه در قرآن کریم به معنای عفت و خود نگهداری آمده است:«وان یستعففن خیر لهن»2 و یا «الذین لا یجدون نکاحا.....»
خود نگهداری هم در مورد نمود های شهوانی است مانند آنچه در ایات مذکور آمده< هم در مورد مال حرام یا شبه ناک مانند :
« و من کان غنیا فلیستعف ؛ آن کس که توانگر است از خوردن مال یتیمی که تحت سرپرستی اوست خود داری ورزد.»
برای
عفت معانی دیگری مانند«ترک شهوت و پاکی خوی و جسم» و «نگاه داشت از ارتکاب
حرام و درخواستاز مردم»، ذکر شده است که به نوعی هم معنای قناعت در آن
نهفته است و هم معنای تقوا و خودنگداری. از مجموع مطالب پیش گفته می توان
دریافت که عفاف،نوعی حالت درونی است که انسان را از گناه باز می دارد و
سکاندار هدایت رفتارهای بیرونی است. حجاب،پاکی نگاه و خیال و تفکر و... از
مصادیق بیرونی و نماد عفاف هستند.
از تعریف راغب اصفهانی چند نکته مهم دریافت می شود:
1- عفاف اکتسابی است و این مطلب از «حصول حالت» فهمیده می شود،یعنی تحصیلی (اکتسابی)است،نه ذاتی کت در این وصف با حیا مشترک است.
2-
نوعی باز داندگی ونگاهداشت در آن نسبت به تمام انواع شهوات وجود دارد و در
این تعریف «غلبه شهوت»مطرح است که ظاهراً چیرگی آن برعقل منظور است.
3-
عفاف حالتی است که به «نفس»آدمی برمی گردد،پس نر و ماده در آن راه ندارد(
چون نفس فراتر از جنسیت است) و اختصاص به زنان ندارد. صفت و حالت عفاف باید
در وجود مرد و زن نهادینه شود.
حیا
حیا
ملکه ای است که انسان را از گناه و ارتکاب حرام دور می کند. حیا نیز از
امور اکتسابی است زیرا با انجام معاصی، فرد از حیا جدا می شودملکه صفتی است
که در نفس راسخ و استوار شده و یا استعدادی است که در پرتو آن می توان
کاری را با مهارت و ذوق انجام داد مانند استعداد ریاضیات. بنابراین ملکه
حیا در نفس انسان راسخ می شود و در پی آن مهارت زیست پاک و دور از گناه به
وجود می آید. در روایات،حیا از فرشته های خدا مطرح شده است.
حریم
حریم به معنای چیزی است که تماس با آن حرام بوده و به آن نزدیک نمی شوند. « الحریم: الذی حرم مسه فلا یدنی منه»
عفاف، نیرویی با نمود بیرونی
در
بخش مفهوم شناسی به اختصار در مورد مفهوم عفاف بحث شد اما در این بخش به
گونه گسترده و کامل ،عفاف را از دیدگاه روایات بررسی می کنیم.
گفته شد که عفاف را از دیدگاه روایات بررسی می کنیم.
گفته شد که عفاف به دست آوردن حالتی نفسانی است که از غلبه شهوت بر ( عقل) انسان ها جلوگیری می کند.
این صفت از آنجا که وصف عارض بر نفس است، برای نوع انسان مطرح می شود، نه فقط برای جنس خاصی مثل زنان.
در
روایات بین انسان های عاقل و عفیف ، رابطه مستقیمی ذکر شده است؛ حضرت علی
(ع) می فرماید« من العقل عفو» رابطه عقل و عفاف را از این نکته نیز می توان
دریافت که عفت نوعی اعتدال در امور است و عقل نیز این معنا در خود دارد.
علمای اخلاق در تعریف عفت می نویسند: « العفة هو انقیاد قوه الشهوه للعقل
فی الاقدام علی ما یأمرها به من الماکل و المنکح و...»
عفت عبارت است از پیروی و تبعیت قوه شهوت از عقل بر انجام اموری که به شهوت برمی گردد از جمله در خوردن و زناشویی و...
اصول و پایه های عفاف و حجاب
شناسایی
ماهیت هر پدیده ای ( با توجه به اصول و پایه های آن) در ژرفنگری موثر است.
هر فرایندی دارای اصولی و مبانی ای است که موجب استواری آن در برابر تند
باد شبه ها و یورش ها می شودو عفاف از این فرآیند مستثنا نیست.
ویژگی های « هرم عفاف»
پس
از تبیین« هرم عفاف» و آشنایی با اجزا و سطوح آن از نقطه ی بالاتری به این
هرم می نگریم تا روابط اجزای آن را بهتر دریابیم و با نگاهی بیرون از
محدوده ی آن، طرح را بررسی می کنیم. ویژگی های این طرح عبارتند از:
الف)
ارتباط بین اجزا و سطوح در این هرم متوالی است نه متوازی. یعنی هر سطح –
از پایین به بالا – پیش نیاز و مقدمه ایجاد سطح بعدی است. همین نکته در عمل
موجب دشواری بستر سازی فرهنگی در این زمینه شده است، زیرا زمان بر شده و
به برنامه ریزی دقیق و گشترده تری نیاز دارد.
به
عبارتی جهت ایجاد فرهنگ حجاب و پوشش صحیح در جامعه باید ابتدا فرهنگ حیا
را ایجاد نمود، سپس برای عفاف برنامه ریزی کرد، در پی آن جهت حفظ حریم ها و
جداسازی حوامع مختلط تلاش کرد، بعد که فرهنگ قناعت به عنوان نزدیک ترین
مرحله به حجاب ایجاد شد، به تبیین اصل حجاب و آثار آن و ضرورت این حکم در
شریعت مقدس اسلام پرداخت.
ب)
اجزای این سطوح هر چه به راس و قله هرم نزدیکتر می شوند ، عینی تر و ملموس
تر میگردند به عبارت دیگر حیا امری کاملا درونی است که نماد ها و تظاهرات
بیرونی شناخته میشود و مستقیما قابل تشخیص نیست . شاید به همین جهت در قران
کریم حیا دختران شعیب را در شیوه راه رفتن آنها ترسیم می کند و می فرماید :
‹‹فجائته احدا هما تمشی علی استحیا ء : پس یکی از آن دو دختر نزد موسی آمد
در حالی که با حیا راه می رفت و به آزرم ( حیا) گام بر می داشت ... ››عفاف
نیز حالتی نفسانی است در رفتارهای افراد تا اینکه به حجاب می رسیم که ظهور
و بروز کامل و تمام حالت های پیشین در این مرحله است .
پ)
هر چه به قله هرم میرسیم میزان زمان لازم جهت فرهنگ سازی کمتر خواهد بود
اگر ریشه ای و علمی کار شود و جامعه عفیف و با حیا تربیت شوند ، برای با
حجا ب کردن به زمان زیادی نیاز مند نخواهیم بود . بنا براین فرهنگ سازی در
زمینه حیا زمان طولانی تری نسبت به ایجاد فرهنگ عفاف می برد . فرهنگ عفاف
نیز نسبت به نهادینه سازی حالت صیانت در افراد به زمان بیشتر نیاز دارد . و
قناعت پس از ایجاد فرهنگ سه مرحله اول زمان کمتری خواهد برد و فاصله زمانی
قناعت و حجاب بسیار محدود تر خواهد بود .
حجاب
قناعت ( حفظ حدود )
صیانت ( پاسداشت حریم )
عفاف ( حالت نفسانی مانع از چیرگی شهوت )
حیا ( ملکه درونی جهت دوری از گناه )
ت)
از انجا که اجزای این طرح ارتباط نزدیک و غیر قابل انکاری با یکدیگر
دارند جهت اجرای آن می توان از ابزار آموزشی ، پرورشی و کمک آموزشی مشترک
بهره برد و از هزینه های اضافی جلو گیری کرد در واقع می توان گفت با تنظیم و
تدوین جزوه ها و کتابها ی جاذب در زیمنه حیا بخشی از مرحله ایجاد فرهنگ
عفاف را سپری کرد .
راهکارهای گسترش حیا، عفاف و حجاب در جامعه :
1- آگاهی بخشی به شیوه های جذاب ومتناسب با ادبیات نسل جوان
2- ارتقای سطح اخلاق ومعنویات در جامعه با استفاده از ابزار تشویقی و توسعه فرهنگ کتاب خوانی در زمینه اخلاقی و معنویت
3- مبارزه با مظاهر فساد و بی حرمتی و توجه به ورودی های فرهنگی از طریق ماهواره – اینترنت و...
4- جایگزین کردن برنامه هایی که متناسب با فرهنگی غنی دینی و ملی بوده و در عین حال از جذابیت کافی بر خوردار باشد .
5- توجه ویژه به دانش آموزان دبستانی و راهنمایی و آموزش کار آمد و اصولی مفاهیم معنوی .
6-
استفاده از رسانه ملی به عنوان زبان دین و نفوذ باورها ی دینی و مفاهیمی
چون حیا – عفاف و ... در مجموعه های داستانی و فیلم های سینمایی
7- ارائه الگوهای مناسب حجاب ا توجه به اوضاع زمانی و موفقیت های اجتماعی افراد ( قالب سازی و شکل دهی ، همخوان با محیط ).
سخن آخر:
ماحصل
و آنچه از این مجموعه به دست می آید این است که انسان ، موجودی متفکر در
نظام هستی است نه یک موجود بی اختیار که جامعه و محیط و خواسته های نفسانی
به هر سو که می خواهند او را بکشند و البته این نظام فکری متناسب با اهداف
آفرینش او نیز بوده و تمام توانایی های و ویژگیهایش در راستای همین خصوصیات
طبیعی و فطری اوست .
اما
بحث عفاف و حقیقت آن در زندگی انسان خصوصا" زن ، چیزی است که هر دل بیداری
به آن اذعان خواهد کرد که عفاف چیزی بیرون از وجود انسان و تحمیل شده به
او نیست که بتوان آنرا تغییر داد یا حذف کرد از طرفی لزوم ارتباطات انسانی
بویژه در گستره ی روابط دو جنس مخالف اعم از محرم و غیر محرم ضرورت وجود
امنیت روانی فردی و اجتماعی و ایجاد جامعهای سالم در سایه بهداشت روانی
ضرورت احیای این نیاز فطری بشر را بیشتر نمودار میکند.
پس
در وحله اول باید به حقیقت و ماهیت عفاف رسید و ضرورت وجود آن را دریافت
تا ثمرات آن همچون ، حیا و حجاب و حفظ حریمها را نظاره گر بود .
انسان
موجودی ذاتا" اجتماعی است که به تنهایی قادر به ادامه حیات نخواهد بود ،
اما باید دید این ادامه حیات در جامعه باید به چه نحوی صورت بگیرد ایا برای
رسیدن به عفاف و حفظ حریم های و رعایت حجاب ، زن را در هفت توی توی خانه
ها پنهان ساخت یا اینکه برای رسیدن به تکامل و رشد اجتماعی و پیودن میسر
رشد و ترقی او را در جامعه رها ساخت بی هیچ قید بند درونی و بیرونی .
اما
این دو هیچ یک چاره کار و راه مناسب نیست در تاریخ اسلام هم ، ماکم سراغ
نداریم زنانی که ، با حفظ این حریم ها و پایبندی به حرمت ها کارهای بزرگی
را به انجام رسانده اند که مردان بزرگ مادرانی بزرگ داشته اند و یا حضرت
زهرا را هم داریم که مجالس درس و بحث حدیث داشتند و یا مگر در واقعه کربلا
نبود که صدای آهنین علی (ع) از گلوی زخمی زینب (س ) بیرون می آمد و بر فرق
ستن فرو می ریخت مگر این بزرگواران از اهل بیت پیامبر ( ص) نبودند مگر عصمت
و عفت ایشان شهره آفاق نبود حضرت علی (ع) فرمودند که حیا پسندیده است و
برای زنان پسندیده تر و پیامبر (ص) فرمودند : خداوند افراد با حیا عفیف را
دوست دارد . سخن ما این است که زن هم باید در جامعه باشد اما نباید تصور
کرد که حجاب و عفت و حفظ حریم ها مانع پیشرفت و فعالیت های اجتماعی او
میشود .
چرا
که حجاب برای زن مصونیت است نه محدودیت مصونیت از نگاههای شیطانی بیمار
دلان عفت سلاح درونی زن است در مبارزه با آنچه در بیرون او را تهدید می کند
و بی هویت می سازد . عفت زن به مقامی بالاتر از فرشته ها می رساند و حجاب
که ثمره عفاف است زن را به خود ارزشمندی و استواری شخصیت رسانده و باعث
میشود تا گوهر انسانی وجود خویش را پامال هواهای شیطانی نسازد پس باید در
ریشه های فطری این نیاز طبیعی یعنی عفاف همراه با داشتن شخصیت و احترام در
جامعه و همراه با پیمودن مسیر رشد و تکامل است تامل کرد و وجدان خفته
انسانهایی را که در برابر این نیاز طبیعی بشر بویژه زنان جبهه می گیرند ،
بیدار ساخت و فریاد کرد : (( فاین تذهبون ))
پرونده در اداره هفدهم پلیس آگاهی تهران بزرگ :
