شوخی در فضای مجازی

«عربستان به بحرین و سودان گفته اگه بفهمم با ایران رابطه دارید گوشی‌هاتونو ازتون می‌گیرم» و «جیبوتی کجایی؟ دقیقا کجایی؟». اینها تنها چند نمونه از جملاتی است که این روزها و پس از انتشار خبر قطع روابط دیپلماتیک چند کشور عربی ـ آفریقایی با ایران در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود.

این نخستین بار نیست که با داغ شدن خبری در کشور بلافاصله شوخی با آن در فضای مجازی آغاز می‌شود. گاهی سوژه‌های اجتماعی، گاهی اقتصادی و این بار هم موضوعی سیاسی دستمایه شوخی در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها شده است. اما چرا عکس‌العمل مردم نسبت به بسیاری از مسائل در قالب شوخی نمود پیدا می‌کند؟ و چرا تعداد این شوخی‌ها در شبکه‌های اجتماعی زیاد است؟ و آیا با هر پدیده‌ای شوخی کردن و از هر چیزی جوک ساختن درست است؟

در دنیایی که خبرها فقط در رسانه‌های سنتی منتشر نمی‌شوند و شبکه‌های اجتماعی نیز به یک رسانه تبدیل شده‌اند، چنین اتفاقی دور از ذهن نیست. نگاه طنزآمیز به مسائل و مشکلات از قدیم در فرهنگ ما وجود داشته، حال فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی مسیر را برای شوخی با مسائل هموارتر از پیش کرده‌اند، اما باید نسبت به آسیب‌های احتمالی آن نیز آگاه بود. تفاوت شوخی در فضای مجازی با دنیای واقعی این است که سرعت انتشار در فضای مجازی بسیار بالاتر از دنیای واقعی است و در کمتر از یک ساعت می‌تواند به میلیون‌ها کاربر برسد و آن را بخوانند. بنابراین طبیعی است که زودتر فراگیر شده و به یک موج تبدیل شود. از طرف دیگر در شبکه‌های اجتماعی افراد حرف‌هایی را می‌زنند که شاید رو در رو و در واقعیت هیچ‌گاه به زبان نیاورند، به همین دلیل بسیار راحت‌تر و بی‌پرواتر مطالب را تولید یا بازنشر می‌کنند. در حقیقت اگر قرار باشد حرفی در دنیای واقعی گفته شود تبعات مختلفی دارد و ممکن است به واکنش جدی دیگر افراد منجر شود، ولی در فضای مجازی شوخی‌های سیاسی و اجتماعی کمتر کسی را ناراحت می‌کند و پیامدهای کمتری برای افراد دارد. با توجه به مسائل مطرح شده به نظر می‌رسد بسیاری از افراد برای واکنش به پدیده‌های سیاسی و اجتماعی شوخ‌طبعی در فضای مجازی را به نقدهای جدی ترجیح می‌دهند.

گاهی شوخی با مسائل نشان می‌دهد مردم درک بالایی نسبت به مسائل پیدا کرده‌اند و به‌درستی آن را نقد می‌کنند، از طرف دیگر گاهی سطح شوخی‌ها آن‌قدر پایین می‌آید که به هجو تبدیل می‌شود. در طنز معمولا مقاصد انتقادی و اجتماعی نهفته است، اما هجو قصد اصلاح ندارد و هدف آن تنها مسخره کردن است. ضمن این‌که شوخی با هر مساله‌ و فردی صحیح نیست و حتی در بسیاری از اتفاقات دردناک مانند زلزله، شوخی با مشکلات به وجود آمده بی‌معنی است. شوخی کردن بد نیست، اگر راه و رسم آن و بایدها و نبایدهای اخلاقی را زیر پا نگذاریم.